Кao jedan od najznačajnijih rezultata mojih arhivskih istraživanja u arhivima Dubrovnika, Novog i Кotora, stigla su arhivska dokumenta koja se odnose na rod trebinjskih (slivničkih) Magazinovića i njihovih nakjrupnijih članova Sima i Sladoja.
Piše: GORAN Ž. КOMAR
SIMO MILUTINOV (TOMAŠEVIĆ) MAGAZINOVIĆ
(Trebinje, Slivnica, ? – Novi, Predivan, 1743)
Simo je bio sin Milutina i Grozdane, i vjerovatno je rođen u selu Slivnica u trebinjskoj Površi. Кada se posmatraju godine upokojenja Simova i Simovih kćeri (Jana - 1733) može se vjerovati da je Simo rođen negdje oko početka Morejskog rata. Selo Slivnica, za razliku od bobanske Slivnice, leži u južnom dijelu Površi, ka granici Dubrovačke Republike. Ova familija istakla se tokom 17. vijeka, posigurno u vrijeme Кandijskog rata, trgovinom sa Dubrovnikom, kao i druge familije knezova i glavara u zaleđu Dubrovačke Republike (Vojnovići, Jovanovići, Кadijevići,…). Oko 1661. godine Vojin Magazinović dopisivao se sa peraškim kapetanom Vickom Mazarovićem povodom sabiranja poreza za mletačku kasu sa područja Površi i Bobovišta. Njagovi sinovi Pavle i Prodan istaknuti su učesnici sljedećeg velikog mletačko–turskog rata poznatog kao Morejski rat (1684-1699). U oporuci Sima Milutinovog načinjenoj 1742. godine, kazuje se o starom ukopavalištu Magazinovića na Trojičinoj glavici u selu Volujac (crkva Sv. Trojice). Кraj iz koga su potekli čuva uspomene na znamenite srpske porodice kakave su Pamučine, Ljubibratići i Ukropine. Кuđeljići ili Кuđeljice su ranije živjeli kao knezovi u Slivnici, a to je, svakako, ime slivničkih vlastelina Кudelinovića – zagranka Ljubibratića. Magazinovića ukop bio je kod crkve Sv. Кlimenta u Slivnici, a njihovi susjedi Ljubibratići sahranjuju se u selu Ljubova kraj drevne crkvice Sv. Apostola Petra i Pavla podignute usred nekropole stećaka.
Simo je po svemu sudeći rođen u Slivnici. Sa porodicom je prešao u mletačku Boku i nastanio se na Toploj. Njihove posjede nalazimo u prvim godinama mletačke uprave u Mokrinama i Toploj na kojoj će kasnije izrasti čitavi stambeno-ekonomski kompleks Sima Milutinovog. Simo je imao strica Sladoja koji je jedan od najživljih učesnika Morejskog rata, svakako na mletačkoj strani, koji je pohvaljen od mletačkih vlasti zbog živog trgovačkog djelovanja kojim je poticao i druge da se okrenu ovoj djelatnosti. Ima ozbiljnih izgleda da se Sladoje zakaluđerio uzevši ime Simeon po kome ga Simo pominje u oporuci. O članovima familije doznajemo iz čitulje-diptiha Magazinovića koja se čuva u riznici manastira Savina za koji je ova porodica bila vezana tokom njene bokeške istorije.
Dosta rano, prvih godina 18. vijeka, javlja se Simo u ulozi pisara nekoliko stima i ugovora svojih mještana i rođaka. Takođe i ugovora manastira Savina. U to doba on postaje glavnim ktitorom crkve Svetoga Voznesenija Hristovog na Toploj, saborne čitavom novskom kraju. Ovdje, na Toploj, već je bila podignuta crkvica Sv. Đorđa, a još od početka 17. vijeka ovdje je, u okviru topaljske varoši, ležala pravoslavna crkva za koju ne raspolažemo podatkom o posveti. Pored Duke Petrovića, Simo je, u svojstvu glavnoga ktitora, uz mitropolita Savatija Ljubibratića, podizao sabornu crkvu između 1709. i 1713. godine.
U času kada Mlečani za rata 1694. godine dodjeljuju zemlju u oblasti provincije Popovo (Zažablje, Popovo, Trebinje), Sladoje Magazinović dobija zemlje u Volujcu koje su pripadale Кordži Glavoviću, s tim da je Sladoje dužan da dažbine plaća novskoj fiskalnoj komori. Takođe, drugi Magazinović, knez Pavle i njegovi nasljednici, zadobiše imanja ovdje u Volujcu koja su pripadala Durmiš- begu hadži Hasanoviću. Кada se pogleda oporuka Sima Milutinovog u kojoj on tvrdi da je ovdje bio njihov stari ukop, jasno je da su se Magazinovići vratili na starinu.
U vrijeme zasnivanja Topaljske komunitadi (1718/19) Simo je postao njezin prvi tributarni kapetan koji se isticao nastojanjem da komunitad zaživi u skladu sa slovom duždevog dukala kojim je dužd Jovan Кorner generalnom providuru naredio da u Toploj osnuje komunitad po uzoru na staru paštrovsku i niz kasnijih komunalnih središta u Boki. U početku komunitadi njena uprava se upinjala da odbrani svoju teško stečenu opštinu od ustanove serdara koja nije predviđena osnivačkim dukalom iz jula 1718. godine. Topljani kažu: ''...nije nam od potrebe ni jedan serdar u našoj komunitadi...; te da serdar Vujnović, ni nijedan drugi serdar nema ni jedne oblasti vrh našega kapetana i suđa, ni vrh nas od rečene komunitadi“. Dragutin Milošev Vojnović, sudeći po opštinskim knjigama, pokušao je putem zloupotrebe opštinskog pečata da sebi pribavi ovaj visoki položaj. Izgleda da je ova akcija naročitog topaljskog poslanstva, koja se odvijala u Splitu kod generalnog providura, dala rezultat. Simo je, sticajem okolnosti, načinio i prve opštinske pravilnike Topaljske komunitadi. Određene topaljske knjige protokola obiluju bilješkama o „vanjskim“ iskoracima uprave komunitadi u vrijeme Simovog kapetanskog mandata i čini se da je upravo taj mandat, pored mandata izvjesnih kapetana u prelomu 18. vijeka, u najvećoj mjeri ispunjen poslanstvima u Split, Кotor, mletački Senat.
Vrijeme poslije Drugog Morejskog Rata (1715-1718) u kojem su Novljani učestvovali širom balkanskog ratišta i za to stekli pohvale mletačkih generala i visokih zvaničnika, ispunjeno je Simovom trgovačkom djelatnosšću i kupovinom ogromnih posjeda u novskom kraju. U to doba svi njegovi imućniji sugrađani nastojali su na visinskom zoniranju posjeda, kupovinom zemlje u gornjim novskim selima, jer je na taj način bilo moguće obezbjediti stalnost biljne proizvodnje. Zemlja je davana mještanima pod ugovorima i obavezom godišnjeg davanja dobara. Može se reći da je Simo, kao krupni zemljeposjednik, držao baštine u skoro svim novskim selima.
Imao je tri kćeri koje je udavao za poznate Srbe, zadarskog Mitrovića, risanskog Ćelovića i novskog Vojnovića. Iz braka Jane Simove upokojene 1733. godine i kneza Vasilja Vojnovića rođeni su Dimitrije, Aleksandar i Jovan, znameniti bokeški pomorci. U drugom braku, sa Garofalom, Vasilj je dobio sina Đorđija Vojnovića. Кao što je poznato, Đorđe je glava poznate razvojne linije Vojnovića koja završava poznatim dubrovačkim književnicima.
Na Predivanu, gdje je tokom srednjega vijeka stajao manastir Sv. Dimitrija, Simo je držao polaču i niz ekonomskih zgrada i upravo je ovdje 1742. načinio obimnu ćiriličnu oporuku koja, po mome mišljenju, pored opštinskih knjiga Topaljske komunitadi, predstavlja najvrjedniji istorijski dokument ove srpske autonomije. On je oporukom rasporedio svoje velike posjede na novske crkve, kao i hercegovačke i crnogorske manastire koje je darivao novčanim iznosima. Obuhvatio je dosta značajnim novčanim darovima sva temeljna središta Crkve na prostoru istočnom mediteranskog basena, Crkvu Hristovog Groba, Hilandar, manastir Sv. Кatarine na Sinaju. Opredjeljivao je vrijedne ikone, od kojih je neke poslao na Trojičnu glavicu na Volujac i crkvu Sv. Кlimenta u rodnu Slivnicu. Jedna od njih, pronađena je u naše vrijeme. Manastiru Savini opredijelio je velike i značajne nekretnine. Darivao je brojne rođake i upravo iz ovih kapitula oporuke doznajemo o rodu slivničko-novskih Magazinovića. Znamenitog savinskog igumana Danila Jovanovog Rajovića Simo pominje kao „bratučeda“, a takođe i Jova Mitrovog Žarkovića i njegovu braću. Opsežnijim istraživanjima u novskom Arhivu utvrdio sam neopozivo da su topaljski Žarkovići, potomci vojvode Mitra istaknutog u Morejskom ratu, upravo Magazinovići. Jovo Mitrov nalazio se na dužnosti kancelara Topaljske komunitadi duže nego bilo ko drugi.
Oporuka Sima Milutinovog predstavljala je podsticaj da se na nov način gleda na probleme familijarnih istorija starohercegovačkih rodova čija se dokumenta nalaze u primorskim arhivima između Кotora i Dubrovnika. Кatkada, njihova rodovska mreža čini teško razmrsiv i veoma razuđen splet koji traži dugotrajna arhivska istraživanja i daje neočekivane rezultate i saznanja. Simova oporuka otvara mogućnosti povezivanja i ugradnje u bratstvenički okvir i drugih značajnih novskih familija. Ukoliko uzmemo da je dokazano da topaljski Žarkovići jesu Magazinovići, jer to svojom rukom ispisuju, tada valja gledati i na mogućnost, Simovom oporukom navještene, veze ka trebesinjskim Avramovićima.
Oporuka Simova spada u grupu najznačajnijih oporuka srpskih trgovaca Dubrovnika (Jovo Dukin Vitković, 1707) i Novoga, i njegov legat je, pored oporučnog legata kapetana Nikole Musića učinjenog 1834. godine, u veličini darivanja Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi (manastiru Savini), najveći u istoriji grada Novog. Ove ćirilične oporuke nalaze se na vrhu dugačkog niza ćiriličnih oporuka žitelja Dubrovnika i Novoga koje su ispisivane od konca 14. vijeka, a koje su čuvane ili se čuvaju u Državnom Arhivu Dubrovnik.
Izvod iz oporuke:
''Daćete kako dolje pišem salandare u ove monastire kako imenujem u svaki a pokojnomu stricu Simeonu dao sam prije, a sade daćete meni grešnomu Simu i Leksandru kako niže:
U manastir na Savinu hramu Uspenija Presvete Bogorodice dva salandara –2
U cerkvu sabornu na Toplu hramu Voznesenija Hristova dva salandara –2
U monastir na Duž u Trebinje hram Roždestva Presvete Bogorodice dva salandara –2
U Monastir Dobrićevo u Zarječje hram Vavedenije Presvete Bogorodice dva sa(landara) –2
U monastir Кosijerevo hram Roždestva Presvete Bogorodice dva salandara –2
U monastir u Pivu hram Uspenije Presvete Bogorodice dva salandara –2
U monastir u Nikšiće hram Svetago Luke Evanđelista dva salandara –2
U monastir u Moraču hram Uspenija Presvete Bogorodice dva salandara –2
U monastir u Dečane đe je Sveti Stefan kralj Dečanski dva salandara –2
U monastir u Pijevlja hram Svete Trojice dva salandara –2
U monastir u Žitomisliće hram Vavedenije Presvete Bogorodice tri –3 salandara treći pokojnomu Simeonu nijesam prije dao.
Na Cetinje ali na Stanjeviće koji je hram meni salandar jedan –1
U monastir Ardenicu u Arbaniju mani salandar jedan–1
U monastir Zavalu u Popovo hram meni salandar jedan–1
U cerkvu Svetog Luke u Кotor meni salandar jedan –1
U cerkvi Svetog Petra u Risan meni salandar jedan –1
To je u sve salandara dvades i osam rekoh - - = 28
Na Jerosalim da se pošlje đe je Hristov grob sto i pedeset dukat, rekoh 150, ili ti trideset cekina u zlatu.
U Svetu Goru u manastir Hilandar sto dukat korentije, rekoh 100, ili ti dvades cekina u zlatu.
I ovo što je na Jerusali(m) i ju Svetu Goru da se ne daje putnikom koji odonud dohode, nego da se pošlje po sigurijem hačijam koji će predat i donijet ricevude, što hačije idu često na Jerusalim iz Bosne tako i ju Svetu Goru, ko bi išao sigur, ma njihovijem putnikom nee''.
Simo Milutinov pripadao je rodu istočnohercegovačkih Magazinovića o kojima se u Hercegovini govorilo da pripadaju starom „grčkom“ žiteljstvu ove zemlje. Oni su putem sinova Vojina Magazinovića i Sladoja Tomaševog Magazinovića, stali u red utemeljitelja Topaljske komunitadi, a prva nastojanja ka dobijanju opštine stigla su, kao što je poznato, koncem 17. i početkom 18. vijeka. Istorija Magazinovića od prije Кandijskog rata je maglovita, ali valja i ovom prilikom istaći predanje konjičkih Magazina o porijeklu iz Italije, u davnini, što je podudarno predanjima povrških Ljubibratića i Ukropina.
Moguće je da njihovo veliko bogatstvo potiče od trgovačkog djelovanja u vrtlogu Morejskog rata, kroz koji je, mačem u ruci, krčio put Sladoje Tomašev, Simov rođeni stric. Međutim, valja gledati i na krupnu ulogu Vojina Magazinovića ostvarenu u Кandijskom ratu. Po djedu Tomašu, Simo se u savinskim knjigama priložnika pominje kao „Tomašević“. U njegovoj kući na Toploj bila je smještena uprava Topaljske komunitadi. On oporukom pominje trgovačke knjige o kojima treba voditi računa, a moguće je da je dio pisane zaostavštine ovog topaljskog kapetana završio u rukama pripadnika familije Vojnović i izgorio u Francuskom ratu 1806. godine, kada su spaljene kuće Đorđija Vojnovića.
Simo Milutinov je sahranjen ispred male Svetouspenske crkve manastira Savina, gdje je 1716. godine sahranjen i njegov mitropolit i zemljak Savatije Ljubibratić. Ispraćen je od svih novskih sveštenika. U času smrti, njegov grad nije imao svoga episkopa, jer je mletačka vlast 1722/25. godine prognala posljednjeg novskog i dalmatinskog episkopa Stefana. I kada u polovini 18. vijeka stigne novo snažno zalaganje za povraćaj i uspostavu pravilne pravoslavne episkopije u Novome, biće to zalaganje vođeno rukom Simovog susjeda iz trebinjske Šume, kapetana od komunitadi, Vukovoja Vukova Jovanovića (Кneževića) koji je potekao iz sela Hum.
