Američki naučnik srpskog porekla Nikola Tesla, jedan od najvećih umova u istoriji, rođen je na današnji dan - 10. jula pre 157 godina u Smiljanu, u tadašnjoj Habsburškoj monarhiji a današnjoj Hrvatskoj, kao sin seoskog pravoslavnog sveštenika.
Rođen je u porodici Milutina Tesle, sveštenika Srpske crkve (tada Karlovačka mitropolija). Njegova majka, Georgina, Ðuka rođena je u porodici prote Nikole Mandića i Sofije, rođene Budisavljević, takođe iz ličke svešteničke porodice.
Njegov otac Milutin je u vreme školovanja u austrijskoj vojnoj školi pokazao sklonost ka filozofiji i umnom životu, pa je napustio tu školu i završio bogosloviju u Plaškom, službovao je najpre u Štikadi kod Gračaca, a zatim u Senju i potom u Smiljanu kod Gospića, gde je Nikola rođen.
Milutin je bio dopisnik nekoliko beogradskih i novosadskih listova iz Like, pisao je pod pseudonimom "Rodoljub Pravičić".
Nikolina majka Ðuka je bila seoska žena bistre pameti i spretnih prstiju, iako nepismena znala je ceo "Gorski vijenac" napamet. U sećanjima Tesla kaže: "Moja mati potiče iz veoma stare porodice u kraju u kome su živeli, u kojoj je bilo više generacija pronalazača.
Nikola Tesla je započeo školovanje u rodnom Smiljanu, nastavio u Gospiću, Rakovcu kod Karlovca, studirao je u Gracu i Pragu, ali studije nikada nije priveo kraju. Pre 1884. godine, kada je otišao u SAD, radio je u Mariboru, Pešti, Strazburu i Parizu.
Evropu je napustio u nadi da će mu u Njujorku, tada čuveni pronalažac i industrijalac Tomas Alva Edison, za čiju firmu je radio još u Parizu, pomoći da realizuje svoje tehničke inovacije.
On je 1885. u Njujorku osnovao vlastitu kompaniju "Tesla" kada je i započeo izradu prvih modela predviđenih za korišćenje naizmenične struje - inovacija koja je preobrazila svet. Edison je, inače, bio veliki protivnik Teslinog izuma. Pronašao je obrtno magnetno polje, indukcioni motor, generator i transformator, fenomen elektromagnetne rezonance i patentirao više izuma na kojima se zasniva savremena elektrotehnika.
U Evropu iz SAD-a Tesla je odlazio u dva navrata, 1889. i 1892. godine i oba puta boravio u rodnoj Lici. Aprila 1892. stigao je u Gospić, gde je tada živela njegova teško obolela majka, koja je u njegovom prisustvu i umrla, 16. aprila. Mesec i po dana potom, na poziv delegacije opštine grada Beograda i Inženjerskog udruženja, doputovao je u kratku posetu Beogradu.
Genijalni inovator i potpuni usamljenik, Tesla je umro u jeku Drugog svetskog rata u Njujorku, 7. januara 1943. godine. Urna s njegovim pepelom preneta je docnije u Beograd i čuva se u Muzeju Nikole Tesle u Beogradu.
Teslina zaostavština stigla je u Beograd 1951, na osnovu odluke američkih sudskih vlasti, pošto je za jedinog Teslinog naslednika proglašen njegov nećak Sava Kosanović.
Arhivska građa iz Tesline zaostavštine je 2003. upisana u registar UNESKO-a "Pamćenje sveta".
Povodom stogodišnjice njegovog rođenja, 1956. jedinica za merenje visokog napona dobila je Teslino ime, kojim je nazvana i jedinica jačine magnetnog polja.
Međunarodni aerodrom u Beogradu nosi ime Nikola Tesla. Njegovim imenom nazvani su Elektrotehnički institut u Beogradu koji je osnovan 1936, srednja tehnička škola, biblioteka Univerziteta u Nišu, dve termoelektrane u Srbiji...
Spomenici Tesli su postavljeni ispred zgrade tehničkih fakulteta i na aerodromu u Beogradu.
Njega sve češće svojataju i Hrvati. Tako je krajem juna ove godine, na proslavi povodom ulaska Hrvatske u EU na trgu u Zagrebu postavljen Teslin transformator a taj izum je predstavljen kao izuzetno hrvatsko stvaralaštvo.Iako je studirao elektrotehniku, nikada je nije završio, međutim njegovim izumima u mnogo čemu postavljen je pravac naučno-tehničkog razvoja čovečanstva u 20. veku.
Nasuprot svim velikim autoritetima njegovog vremena, Tesla je instistirao na pretvaranju naizmenične struje u jednosmernu. Ovaj naučnik je najviše doprineo nauci i tehnološkom progresu sveta kao pronalazač obrtnog magnetnog polja, indukcionog motora, polifazne naizmenične struje, generatora i kompletnog sistema proizvodnje i distribucije električne energije.
Čuveni pronalazač je konstruisao i generator struja visoke frekvencije i napona, danas poznat kao "Teslin transformator", transformator bez jezgra, Teslinu zavojnicu, ili Teslin kalem.
Sredinom 1882. godine odlazi u Pariz, a 1883. godine iz Pariza prelazi u Strazbur gde je napravio prvi prototip indukcionog motora.
Godine 1884. odlazi u Sjedinjene Američke Države, gde ostaje do smrti. Počinje da radi u Edisonovoj kompaniji, koju napušta već 1885. godine i osniva sopstvenu kompaniju - "Tesla Arc & Light Co." Počinje da pravi prve motore i generatore naizmeničnih polifaznih struja.
Od 1887. do 1890. godine prijavljuje svoje najpoznatije patente iz oblasti polifaznih naizmeničnih struja, generatore i motore. Pronalaske javno prikazuje u Američkom institutu elektroinženjera. Odmah potom Kompanija Vestinghaus otkupljuje prvih sedam Teslinih patenata iz oblasti polifaznih struja.
U Pitsburgu (1888-1889) sa inženjerima Kompanije Vestinghaus radi na praktičnoj realizaciji svojih patenata. Tokom ovog perioda urađene su pripreme za realizaciju prve centrale na Nijagarinim vodopadima po Teslinom sistemu.
Centrala je komercijalno otvorena 15. novembra 1896. godine puštanjem struje do grada Bafala i bila je uvršćena u jedno od svetskih čuda toga doba.
Sledeću veliku oblast njegovih istraživanja čine naizmenične struje visokih frekvencija i njihovo dejstvo.
Tesla je 1893. godine svojim sistemom četiri kola u rezonanci pokazao da su antena, uzemljenje i rezonanca tri elementa koja mora da poseduje svaki predajnik i prijemnik za bežičnu telegrafiju, čime je utro put otkriću modernog radija.
Jedan je od prvih naučnika na američkom kontinentu koji je dobio rendgenske snimke šake, lobanje, kolena i lakta. Prvi je istraživač koji je ukazao na veoma štetno dejstvo rendgenskih zraka na organizam pri suviše dugom izlaganju zračenju.
Pionir je i radio-tehnike, bežične telegrafije, radara. Bez izuma Tesle, jednog od najpoznatijih naučnika sveta, savremena civilizacija imala bi potpuno drugačiji izgled.
Po njemu je jedna jedinica međunarodnog "SI" sistema dobila naziv - mera za magnetnu indukciju "tesla".
Ovaj svet napustio je u jeku Drugog svetskog rata na samom početku 1943. godine. Sahranjen je 12. januara na njujorškom groblju, posle opela služenog u srpskoj katedralnoj (sabornoj) crkvi svetog Jovana Bogoslova na Menhetnu.
Dan nauke u Srbiji
Dan nauke u Srbiji i 157 godina od rođenja Nikole Tesle, jednog od najvećih umova 20. veka, biće obeležen otvaranjem dečjeg naučnog kampa Centra za promociju nauke u Viminacijumu kod Kostolca, a u Novom Sadu će biti održana debata o novom brendiranju Srbije.
Muzej Nikole Tesle iz Beograda gostovaće izložbom "Diplome Nikole Tesle" u zemunskoj "Milenijumskoj kuli" na Gardošu, a u Holu nauke u Kvinsu, SAD, muzej se delom svoje postavke predstavlja na izložbi "Teslin čarobni svet elektriciteta".
U gradu Filadelfiji u američkoj državi Pensilvanija, koji je pre nekoliko godina proglasio Teslin rođendan za zvanični gradski praznik, biće održana naučna konferencija.
U Kaliforniji je nedavno pokrenut projekat sa ciljem da se prikupe sredstva kojim bi se napravila i postavila Teslina statuta u Silikonskoj dolini.
Takođe u SAD režiser Majkl Enton priprema film o Tesli pod nazivom "Ludi naučnik". Ovaj film treba da stane na kraj misteriji zvanoj Tesla. Entonu je, kako je izjavio, izuzetno stalo da film bude što verodostojniji pa će, pored toga što je za ulogu Tesle u filmu izabran srpski glumac rođen u Nemačkoj, Branko Tomović, deo filma biti sniman i u Srbiji.
"Tesla je bio Srbin. Sa svojom porodicom je pričao srpski i ja verujem da bi on želeo da njegov jezik bude tačno predstavljen u ovom filmu. Za mene nikad nije bilo sumnje da tako treba da bude", navodi režiser.
Kod manastira Šišatovac na Fruškoj gori u toku je gradnja kopije rodne kuće i crkve porodice najvećeg srpskog naučnika, etno-muzej, laboratorija i kopija čuvenog Teslinog tornja.
U manastirskoj biblioteci, koju su spalile ustaše u vreme NDH u Drugom svetskom ratu, uz ostalo su čuvana i pisma koja je šišatovačkom monahu Petroniju Trbojeviću, godinama iz Njujorka slao njegov sestrić Nikola Tesla. (B92)
