Prostor Republike Srpske nastanjen je od davnina, svjedok je nastajanja i nestajanja kultura i civilizacija, poprište je bitaka i ratova.
Ostaci materijalne kulture na ovim prostorima trajan su znak života koji se odvijao u davna vremena. Stari gradovi i tvrđave su značajan dio turističkog, ali i istorijskog segmenta ovog podneblja.
Istoričar Gjuro Szabo je zapisao: "I nijemi kamen može mnogo pričati, ali će to razumjeti samo onaj koji se potrudi da taj govor i razumije, dok će svakom drugom kamen ostati samo kamenom, a razvalina bit će mu pusta 'rpa kamenja".
I baš tako, utvrđenja i stari gradovi ovih područja pričaju priče mnogo bajkovitije od onih koje možemo pročitati u knjigama.
Stari grad Trebinje
Veoma bitno istorijsko utvrđenje Republike Srpske jeste stari grad u Trebinju, poznat i kao Kastel, nastao početkom 18. vijeka.
Danas je ovo jedna od važnijih turističkih atrakcija Trebinja, zajedno sa Muzejom Hercegovine i Osman-pašinom džamijom koji se nalaze unutar Starog grada. Postoje projekti za rekonstrukciju kanala koji bi ponovo opasao zidine grada.
Kastel
Najstariji i najznačajniji istorijski spomenik Banjaluke je tvrđava Kastel. Rimljani su na ovom mjestu izgradili naselje Kastru (latinski Castrum), o čemu svjedoče brojni arheološki nalazi: keramika, novac, žrtvenik bogu Jupiteru... Intenzivna gradnja Kastela počela je u vrijeme turske vladavine, tačnije vezirovanja Ferhad-paše Sokolovića. Tada Kastel dobija izgled koji u osnovi ima i danas.
- Desetine hiljada turista posjete ovaj pomalo mistični spomenik davnih vremena, za koji još ni arheolozi nisu sigurni od kada tačno datira - rekla je Branka Branković, PR Turističke organizacije grada Banjaluka.
Dodala je da svaka pješačka tura u Banjaluci počinje upravo od Kastela, te da brojni strani turisti čak i kada poslovno ili u privatnom aranžmanu dolaze u Banjaluku traže da uz pratnju vodiča posjete ovu tvrđavu.
- Kastel je početna tačka, neizostavno mjesto za posjetu, a sigurno je da će nakon restauracije koja je uveliko počela i dijelom već završena biti još primamljiviji ne samo turistima, već i Banjalučanima koji nerijetko ljeta provode unutar zidina ove stare tvrđave - kazala je Branković.
Naglasila je da Turistička organizacija grada Banjaluka stavlja akcenat na manifestacioni turizam, te da je tvrđava Kastel, koja već vijekovima odolijeva zubu vremena, idealno mjesto za održavanje brojnih manifestacija. U sklopu tvrđave održavaju se sve značajnije kulturne manifestacije, posebno na maloj ljetnoj pozornici i centralnom prostoru. Pored toga, na Kastelu se nalaze restoran, igralište i mjesta za odmor.
Dobojska tvrđava
Na uzvišenju iznad Doboja se nalazi još jedno srednjovjekovno utvrđenje. Iako danas dobojska tvrđava ima izraženu turističku funkciju, prvi pisani dokument u kom se ona spominje datira iz 1415. godine.
U Turističkoj organizaciji grada Doboja su istakli da ovu tvrđavu svake godine posjeti oko 7.000 turista, od čega je 5.000 stranih posjetilaca, a van sezone taj broj je oko 1.000.
- Prednjače gosti iz Srbije, Hrvatske, a imamo dosta posjeta i iz Slovenije. Interesantno je da skoro dva puta mjesečno imamo grupe turista iz Singapura - kazali su u ovoj organizaciji, dodajući da strance interesuje skoro svaki detalj tvrđave.
- Fotografišu, postavljaju pitanja vezana za istoriju postanka grada, pročitaju podatke o istorijatu i svakako su zainteresovani da se upoznaju sa kulturno-istorijskom pozadinom tvrđave - naveli su u Turističkoj organizaciji Doboja.
Prvobitno utvrđenje izgradili su bosanski kraljevi iz dinastije Kotromanića. Tvrđavu čine brojne zidine i nekoliko kula. Danas je objekat preuređen i obogaćen turističkim sadržajima. Tako na ovoj tvrđavi možete doživjeti viteški doček, borbu vitezova, čas istorije, fotografisanje u replikama srednjovjekovnih kostima... Na utvrđenju se danas nalaze i etno-kafeterija, suvenirnica, ljetna bašta, igralište za djecu i amfiteatar.
Đurđev grad
Nezaobilazna destinacija je i najznačajniji istorijski i turistički lokalitet Zvornika - Đurđev grad. Tvrđava je specifična, sastoji se iz tri povezana dijela: Gornjeg, Srednjeg i Donjeg grada. Zidine se pružaju niz strme padine brda koje sa zapada okružuje Zvornik.
U sklopu utvrđenja nalazi se Hram Svete Petke Trnove, arhitektonske replike starog Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Pretpostavlja se da tvrđava datira s kraja 13. vijeka, te da su je sagradili bosanski i mađarski feudalci.
Legenda pak kaže da je Prokleta Jerina, žena srpskog despota Đurađa Brankovića, izgradila tvrđavu, tjerajući radnike da kamen prenose iz ruke u ruku iz kamenoloma udaljenog 12 kilometara od Zvornika.
Stari grad Bočac
Okolina Banjaluke krije i ostatke srednjovjekovne tvrđave i grada Bočca, koji se nalaze neposredno pored magistralnog puta Banjaluka - Jajce. Pretpostavlja se da je utvrđenje Bočac podignuto početkom 15. vijeka, za vrijeme vladavine kralja Tvrtka Drugog Kotromanića.
Prvi put se u istorijskim izvorima pominje 1434. godine. U prvobitnom obliku srednjovjekovno utvrđenje Bočac je imalo četiri kule, od kojih danas postoji samo centralna, najveća kula. Na njenom vrhu su se nalazila artiljerijska oruđa. Ova kula ima izuzetno moćne zidine debljine i više od tri metra.
Stari grad Bočac ima značajan turistički potencijal s obzirom na to da se nalazi na frekventnoj saobraćajnici od koje je udaljen samo pet minuta laganog hoda. Pored toga, s ostataka utvrđenja pruža se izvanredan pogled na jezero Bočac i branu hidroelektrane. (Izvor: Nezavisne)
